در چه مواقعی به ریست مادربرد نیاز است؟

سیستم های کامپیوتری ساختار پیچیده ای دارند که اگر وارد جزئیات و دنیای آن شویم، با مجموعه ای از قطعات، مدارها، برنامه ها و ... مواجه می شویم. در یک حالت کلی و با زبانی ساده، یک کامپیوتر از دو بخش نرم افزاری و سخت افزاری تشکیل شده است. برای این که  سیستم به درستی کار کند، باید هم بخش نرم افزاری و هم قطعات سخت افزاری به درستی با هم کار کرده و در تعامل درست آنها با هم، عملکرد محاسباتی کامپیوترها اتفاق بیفتد.

در کنار این درست کار کردن، مطابقت داشتن بخش نرم افزاری و سخت افزاری با هم دیگر نیز لازم است. گاهی اوقات کاربران با ارورها و خطاهایی در سیستم مواجه می شوند که نشان دهنده یک نقص در بخشی از سیستم است. از این رو ممکن است با ریست برخی تنظیمات یا حتی تعویض قطعات و خرید یک قطعه جدید یا حتی بررسی قیمت کیس کامپیوتر برای خرید، برای بهبود عملکرد سیستم تلاش کنند.

یکی از قطعات مهمی که در سیستم های کامپیوتری عملکرد درست آن بسیار اهمیت دارد، مادربرد است. مادربرد قطعه ای است مرکزی و حیاتی که حتی آن را به عنوان مغز سیستم یا مرکز فرماندهی کامپیوترها نیز می شناسند. معمولا رفع مشکلات این قطعه به تعمیر، تعویض برخی قطعات یا تعویض مادربرد محدود می شود. بنابراین، در بسیاری موارد کاربران مجبور به خرید یک قطعه جدید و قطعا گران قیمت برای سیستم خود هستند. اما یکی دیگر از گزینه هایی که برای رفع مشکل مادربرد انجام می شود، ریست مادربرد است. اما چطور می توان این قطعه سخت افزاری را ریست کرد؟

آنچه در این مقاله خواهید خواند:

• مادربرد چیست و چه ساختار و عملکردی در کامپیوترها دارد؟
• چطور می توان مادربرد را ریست کرد؟
• منظور از CMOS و بایوس چیست؟
• در چه مواقعی به ریست مادربرد نیاز است؟
• روش های مختلف ریست مادربرد
• چرا رایانه ‌های شخصی با وجود این که با برق کار می ‌کنند، هنوز به باتری CMOS نیاز دارند؟
• آیا همیشه می توان با جا به جا کردن باتری CMOS، مادربرد را ریست کرد؟
• آیا پاک کردن CMOS یک کار روتین و معمول است؟

مادربرد چیست و چه ساختار و عملکردی در کامپیوترها دارد؟

برای این که بتوان به درک بهتری از نحوه ریست مادربرد و ضرورت انجام این کار رسید، باید ابتدا با این قطعه و ساختاری که دارد بیشتر آشنا شویم. مادربرد را با عنوان برد اصلی سیستم نیز می شناسند. این قطعه سخت افزاری در واقع یک مدار متشکل از مجموعه ای از قطعات ریز و درشت و یک سری مدارها و سیم کشی های الکترونیکی است که در سیستم های کامپیوتری و حتی گوشی های هوشمند از آن استفاده می شود.

وظیفه مادربرد در واقع کنترل عملکردهای تمام سیستم است و در واقع می توان گفت که مادربرد یک نقش مدیریتی و فرماندهی را در سیستم های کامپیوتری ایفا می کند. برقراری ارتباط بین تمامی قطعات، کنترل ارتباط پردازنده اصلی با سایر قطعات سیستم و کنترل ولتاژ و توزیع مناسب جریان برق از مهم ترین وظایف مادربرد است.

یک مادربرد به صورت معمول متشکل از مجموعه ای از قطعات مانند خازن ها، دیودها، ترانزیستورها، مقاومت ها، مدارها و سیم کشی های متعدد است. علاوه بر این پردازنده اصلی سیستم (CPU)، رم، هارد و کارت گرافیک نیز روی مادربرد سوار می شوند. با استعلام قیمت مادربرد می توان به اهمیت این قطعه در سیستم های کامپیوتری پی برد.

علاوه بر تمام این قطعات که با عملکردهای سخت افزاری سیستم مرتبط اند، یک قطعه مهم دیگر که در واقع یک قطعه دیجیتالی است با نام تنظیمات بایوس نیز روی مادربرد قرار می گیرد. این قطعه در واقع ارتباط بین بخش نرم افزاری سیستم و سخت افزاری را ایجاد می کند و درست عمل کردن آن اهمیت بسیار زیادی دارد. نوع مادربرد مورد استفاده در سیستم یکی از مهم ترین شاخصه ها در زمان خرید لپ تاپ یا خرید یک کامپیوتر جدید است. حال با توجه به این ویژگی ها و عملکرد، سوال مهم این جاست که چطور امکان ریست مادربرد وجود دارد؟

بیشتر بخوانید : بررسی مادربردهای ایسوس

چطور می توان مادربرد را ریست کرد؟

به زبانی دیگر منظور از ریست مادربرد دقیقا ریست کردن چه بخشی از این قطعه سخت افزاری است؟ بخشی که در مادربرد ریست می شود در واقع همان تنظیمات بایوس است که در قالب CMOS روی مادربرد سوار شده است. این پیکربندی در مادربرد بخشی است که در صورت بروز مشکل بین عملکرد نرم افزاری و سخت افزاری سیستم با ریست کردن آن مشکل را برطرف می کنند.

منظور از CMOS و بایوس چیست؟

 CMOS به باتری کوچک فلزی و نیمه هادی اطلاق می شود که روی مادربرد قرار می گیرد و هنگام قطع شدن سیستم، مقدار کمی انرژی را به آن می رساند. این قطعه یک تکه کوچک از حافظه است که برای ذخیره سازی بایوس یا پیکربندی UEFI در کامپیوتر مورد استفاده قرار می گیرد. این قطعه وظیفه دارد مطمئن شود که بایوس زمان و تاریخ صحیح و همچنین تنظیمات اورکلاک را حفظ می کند. این قطعه در واقع بخشی از مادربرد است که تنظیمات بایوس در آن ذخیره می شود و به آن حافظه فرار نیز گفته می شود، به این معنی که با قطع شدن برق، محتوای خود را از دست می دهد. پیکربندی ذخیره شده در CMOS کاری را که رایانه شما در هنگام بوت شدن انجام می دهد را کنترل می کند.

به نوعی در این قطعه تنظیمات سطح پایین سیستم مانند زمان و تنظیمات سخت افزاری ذخیره می شود. علاوه بر این اطلاعات مربوط به سرعت پردازنده سیستم، سرعت و نوع حافظه رم و داده هایی که روی درایوهای سخت ذخیره شده است نیز در این بخش ذخیره خواهند شد. حال این تنظیمات در منوی تنظیمات بایوس یا در سیستم های جدیدتر UEFI پیکربندی می شوند. در نتیجه زمانی که حرف از ریست مادربرد به میان می آید، در واقع منظور ریست کردن این تنظیمات و بازگرداندن آن به حالت پیش فرض با تنظیمات کارخانه است.

در چه مواقعی به ریست مادربرد نیاز است؟

همیشه بعد از بروز مشکل در یک سیستم کامپیوتری نظیر لپ تاپ، مشکل با تعویض قطعه یا خرید لپ تاپ جدید برطرف نمی شود. گاهی اوقات برای رفع مشکل باید همه چیز را به حالت اولیه بازگرداند. در خصوص ریست مادربرد یا به زبان ساده تر ریست تنظیمات بایوس نیز همین امر صدق می کند.

در بسیاری از مواقع ممکن است به دلایلی مانند قدیمی شدن یا منسوخ شدن تنظیمات بایوس، در سازگاری سخت افزاری و نرم افزاری سیستم مشکلاتی به وجود بیاید. در صورت بروز مشکل در پیکربندی بایوس، سیستم ارورهایی مبنی بر بازنشانی بایوس به حالت پیش فرض کارخانه را می دهد که در این شرایط می توان با ریست مادربرد، به صورت کامل سیستم را عیب یابی کرد.

مورد دیگری که ممکن است به دنبال آن به ریست تنظیمات بایوس سیستم نیاز باشد، خرابی و بروز مشکل در CMOS است. البته در بسیاری از مواقع این قطعه روی مادربرد باید تعویض شود. گاهی نیز مشکل متوجه کل مادربرد سیستم است و به ناچار باید با استعلام قیمت مادربرد، به صورت کامل این قطعه تعویض شود.

حالت دیگری که به ریست مادربرد نیاز است، بروز ناسازگاری در زمان نصب یک سخت افزار جدید روی سیستم است. در واقع بعد از نصب یک سخت افزار جدید، تنظیماتی که در بایوس انجام شده و در CMOS ذخیره شده است با این سخت افزار جدید سازگاری ندارد و به دلیل قدیمی بودن آن، سیستم نمی تواند ریستارت شود. به این ترتیب ارور ریست تنظیمات را می دهد. برای مثال ممکن است کاربران با مقایسه قیمت کارت گرافیک های مختلف تصمیم به تعویض کارت گرافیک و ارتقای آن بگیرند. حتی اگر بعد از بررسی قیمت کیس کامپیوتر تصمیم به ارتقای کیس بگیرند نیز ممکن است تنظیمات بایوس نیاز به اعمال یک سری تغییرات داشته باشد.

بیشتر بخوانید : انواع مادربردها و انواع گیمینگ

در نهایت اینکه اگر بایوس خود را با راه اندازی اورکلاک ناموفق خراب کرده اید، تنظیمات بایوس را به اشتباه تغییر داده باشید، سیستم به درستی بوت نمی شود، بایوس به دنبال ویروسی شدن سیستم یا نصب یک بدافزار دچار مشکل شده باشد و ... بازگرداندن BIOS یا UEFI به پیش فرض های کارخانه اغلب می تواند شرایط را درست کند.

روش های مختلف ریست مادربرد

در صورت نیاز به ریست تنظیمات بایوس و بازگردانی آن به تنظیمات کارخانه، امکان سفارشی سازی بایوس را از دست خواهید داد، اما به صورت معمول بازنشانی آن به حالت پیش فرض کارخانه به راحتی و طریق چند روش امکان پذیر است.

تنظیم مجدد CMOS با استفاده دکمه روی کیس

یکی از ساده ترین و راحت ترین روش ها برای ریست مادربرد، استفاده از دکمه ای به خصوص روی کیس کامپیوتر است. در صورت استفاده از کامپیوترهای دسکتاپ می توان اگر دکمه ای با عنوان CLEAR یا RESET روی کیس وجود دارد، با استفاده از آن CMOS را بازنشانی کرد. این ساده ترین روش برای ریست مادربرد است اما در همه سیستم قابل اجرا نیست. در نتیجه اگر به تازگی با بررسی قیمت کیس کامپیوتر و قیمت مانیتور قصد خرید یک سیستم جدید را دارید، این بار بیشتر به دکمه های روی کیس توجه کنید.

به هر حال در صورت امکان استفاده از این روش، برای استفاده از آن مراحل زیر را دنبال کنید:

• ابتدا سیستم را خاموش کرده و آن را از برق بکشید
• دکمه مورد نظر برای ریست CMOS را روی کیس پیدا کرده و آن را به مدت 5 تا 10 ثانیه نگه دارید و سپس آن را رها کنید.
• حال کامپیوتر را دوباره به برق وصل کرده و مجددا راه اندازی کنید
• از کلید های میانبر روی کیبورد برای ورود به محیط بایوس استفاده کنید. بسته به نوع مادربرد سیستم این کلیدها می توانند متغیر باشند.
• حال باید در صورت نیاز به اعمال هر گونه تغییراتی در بایوس، گزینه های مورد نظر را تنظیم کرد. برخی از مادربردها گزینه های بارگیری پیش فرض بهینه شده را دارند که می تواند یک نقطه شروع عالی برای تنظیم مجدد بایوس باشد.

تنظیم مجدد CMOS با دکمه های روی مادربرد

یک روش دیگر برای ریست مادربرد، استفاده از کلید مخصوصی است که روی مادربرد قرار گرفته است. در برخی از مادربردهای رده بالاتر یک دکمه نصب شده که می توان از آن برای تنظیم مجدد CMOS استفاده کرد. البته برای استفاده از این روش باید سیستم را باز کرد و به مادربرد دسترسی پیدا کرد. معمولا این دکمه با عنوان هایی نظیر CLEAR، CLR یا RESET نام گذاری شده است. برای استفاده از این روش نیز مراحل زیر را باید دنبال کرد:

• ابتدا سیستم را خاموش کرده و آن را از برق بکشید
• در صورت استفاده از کامپیوترهای دسکتاپ، دکمه پاور کیس را چند بار فشار دهید تا به این ترتیب خازن های مادربرد تخلیه شوند
• حال دکمه مورد نظر را روی مادربرد پیدا کرده و از آن برای ریست CMOS استفاده کنید. اگر مطمئن نیستید که این دکمه دقیقا کجاست و اصلا مادربرد به این گزینه مجهز است یا خیر، می توانید از دفترچه راهنمای مادربرد کمک بگیرید. در وب سایت سازنده مادربرد یا خود سیستم نیز می توان به اطلاعاتی از جمله استعلام قیمت مادربرد، مشخصات سیستم و مجهز بودن به این کلید پی برد.
• بعد از پیدا کردن دکمه مورد نظر آن را به مدت 5 تا 10 ثانیه فشار دهید و سپس آن را رها کنید.
• حال سیستم را دوباره به برق وصل کرده و مجددا راه اندازی کنید
• حال بایوس ریست شده و می توان با ورود به تنظیمات بایوس از طریق کلیدهای میانبر، در صورت نیاز تنظیمات اختصاصی مد نظر را در این بخش اعمال کرد.

بازنشانی CMOS با ریست کردن باتری CMOS

یکی دیگر از راه حل ها برای ریست مادربرد و تنظیم مجدد CMOS، ریست کردن باتری آن است. این باتری در واقع به حافظه فرار CMOS این امکان را می دهد تا حتی در صورت خاموش بودن سیستم و جدا کردن کامپیوتر از برق نیز، برق داشته باشد. از این رو با برداشتن و جدا کردن باتری می توان CMOS را پاک کرد و آن را مجددا تنظیم و راه اندازی کرد. برای استفاده از این روش به منظور ریست CMOS، مراحل زیر را دنبال کنید:

• ابتدا سیستم را خاموش کرده و آن را از برق بکشید
• دکمه پاور را چندین بار فشار داده تا خازن های مادربرد تخلیه شوند
• حال باید باز هم کیس کامپیوتر را باز کرد و باتری CMOS روی مادربرد را که به اندازه یک سکه است جدا کرد. این باتری معمولا در اکثر مادربردها در کنار اسلات های PCL Express قرار گرفته است. باز هم می توان برای کسب اطلاع از محل دقیق آن از دفترچه راهنمای سیستم کمک گرفت
• باتری CMOS را به آرامی خارج کنید. اگر این باتری با گیره فلزی محکم شده است، باتری را از زیر گیره بیرون بیاورید. مراقب باشید که گیره را خم نکنید.
• چند دقیقه صبر کنید و مجددا باتری را در جای خود قرار داده یا کلا آن را تعویض کنید
• حال مجددا سیستم را راه اندازی کرده و در صورت نیاز در بخش تنظیمات بایوس تغییرات مورد نیاز را انجام دهید.

در این روش توجه داشته باشید که در زمان باز کردن کیس و جدا کردن باتری دقت کافی را داشته باشید، چرا که در صورت هر گونه اشتباهی ممکن است به سایر قطعات از جمله کارت گرافیک سیستم آسیب برسانید. با مقایسه قیمت کارت گرافیک یا حتی استعلام قیمت مادربرد می توان متوجه شد که خرید این قطعات تا چه میزان می تواند هزینه بر باشد.

بیشتر بخوانید : از کجا بفهمیم مادبرد خراب است؟

ریست کردن CMOS با استفاده از جامپر مادربرد

یکی دیگر از گزینه های موجود برای ریست مادربرد و تنظیم مجدد CMOS، تنظیم دستی جامپرهای روی مادربرد است. برای این منظور مراحل زیر را دنبال کنید:

• سیستم را خاموش کرده و آن را از برق بکشید
• دکمه پاور را چندین بار فشار داده تا هر خازن تخلیه شود
• کیس کامپیوتر را باز کرده و پین های پاک کننده CMOS را پیدا کنید. معمولا این جامپر به صورت یک پیکربندی دو یا سه پین است که روی مادربرد با برچسب RESET یا CLEAR یا حتی CLRPWD قرار گرفته است. این گزینه برای پاک کردن رمز عبور روی مادربرد تعبیه شده است.
• در پیکربندی سه پین با پین وسط مشترک، جامپر پلاستیکی را روی آن حرکت دهید تا پین میانی و پایه قطع شده قبلی را به هم وصل کنید. برای پیکربندی دو پین، جامپر را به طور کامل بردارید.
• چند دقیقه صبر کنید، سپس جامپر را به پیکربندی اولیه خود برگردانید.
• کامپیوتر خود را مجددا راه اندازی کنید و در صورت نیاز با ورود به تنظیمات بایوس، تغییرات مورد نظر را اعمال کنید.

باز هم با توجه به بررسی قیمت کیس کامپیوتر در نظر داشته باشید که برای باز کردن کیس و دسترسی به مادربرد برای ریست مادربرد حتما مهارت و دقت کافی را داشته باشید تا آسیب های جبران ناپذیری به سیستم وارد نشود.

ریست مادربرد از طریق منوی بایوس یا UEFI

یکی از ساده ترین روش ها برای پاک کردن CMOS، انجام این کار از طریق منوی تنظیمات بایوس یا UEFI است. برای دسترسی به منوی تنظیمات باید سیستم را ریستارت کرده و در زمان راه اندازی مجدد آن، با فشار دادن کلیدهای میانبر روی کیبورد به محیط بایوس دسترسی پیدا کنید. در صورت استفاده از ویندوز 8، 10 و 11 نیز احتمالا می توانید از داخل ویندوز نیز به بایوس یا UEFI دسترسی داشته باشید.

بعد از این که وارد محیط بایوس سیستم شدید، باید در بین گزینه های موجود در این قسمت به دنبال گزینه ریست بگردید. گزینه های احتمالی که بسته به نوع و مدل سیستم ممکن است در این جا ببینید شامل Reset to default، Load factory defaults، Load setup defaults یا چیزی شبیه این موارد باشد.

به هر حال روی این گزینه ها کلیک کرده تا به این ترتیب تنظیمات بایوس را ریست کنید. در صورت نیاز بعد از ریست مادربرد می توانید مجددا در همین محیط بایوس تنظیمات مورد نیاز را مجددا اعمال کنید.

چرا رایانه ‌های شخصی با وجود این که با برق کار می ‌کنند، هنوز به باتری CMOS نیاز دارند؟

با وجودی که مادربرد های مدرن UEFI از یک حافظه غیر فرار یا NVRAM برای ذخیره داده های پیکربندی UEFI استفاده می کنند، با این حال حافظه غیرفرار می تواند داده ها را حتی بدون استفاده از برق نیز حفظ کند. با این حال، باتری‌ های CMOS هنوز برای نگه داشتن زمان در رایانه شما استفاده می ‌شوند و از آن جایی که حذف یا خرابی باتری CMOS به طور سنتی با پاک کردن داده های CMOS همراه بوده است، مادربردهای مدرن نیز در صورت از کار افتادن باتری CMOS تنظیمات UEFI را بازنشانی می کنند.

آیا همیشه می توان با جا به جا کردن باتری CMOS، مادربرد را ریست کرد؟

خیر، در نظر داشته باشید که همه سیستم ها یا بهتر است بگوییم تمام مادربردها دارای باتری CMOS با قابلیت جا به جا شدن نیستند و در نتیجه اگر باتری به راحتی شل نمی شود و نمی توان آن را جدا کرد به هیچ عنوان نباید فشاری به آن وارد کرد. در این صورت ممکن است به مادربرد آسیب برسانید و برای خرید یک مادربرد جدید مجبور به استعلام قیمت مادربرد برای خرید شوید.

بیشتر بخوانید : قسمت های مختلف مادربرد که نیاز است بشناسید

آیا پاک کردن CMOS یک کار روتین و معمول است؟

خیر، در حالت کلی نیازی به انجام این کار نیست و ریست مادربرد و پاک کردن تنظیمات CMOS همیشه به دلایل بروز برخی مشکلات در سیستم مانند عیب یابی خرابی سیستم، پاک کردن رمز عبور فراموش شده بایوس یا مواردی از این دست انجام می شود. زمانی که همه چیز به درستی کار می کند هیچ دلیلی برای پاک کردم CMOS وجود ندارد.

نتیجه گیری

در این مقاله از بروزکالا سعی کردیم به طور مفصل توضیح دهیم که چطور می‌توانید مادربرد را ریست کنید. ما توضیح دادیم که درواقع منظور از ریست کردن مادربرد همان همان ریست کردن تنظیمات بایوس است که در قالب CMOS روی مادربرد سوار شده است. برای اینکار چند روش وجود دارد که در طی مقاله معرفی شد. نکته قابل توجه اما این است که در صورت نیاز به ریست تنظیمات بایوس و بازگردانی آن به تنظیمات کارخانه، امکان سفارشی سازی بایوس را از دست خواهید داد. امیدوارم که از خواندن این مقاله لذت برده باشید. همچنین جهت گرفتن مشاوره برای خرید مادربرد می‌توانید با فروشگاه بروزکالا تماس بگیرید.

سوالات متداول

CMOS چیست؟

اصطلاح CMOS که به عنوان  “sea-moss" تلفظ می شود، معمولاً برای توصیف یک حافظه کوچک روی مادربرد رایانه استفاده می شود که تنظیمات BIOS یا UEFI شامل تاریخ، زمان و پیکربندی سخت افزار سیستم را ذخیره می کند. CMOS مخفف Complementary Metal-Oxide-Semiconductor بوده که نوعی فرآیند ساخت است که در ساخت تراشه های مدار مجتمع (IC) مختلف، از جمله تراشه حافظه که برای ذخیره تنظیمات BIOS استفاده می شود، مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین به آن CMOS RAM، BIOS RAM و حافظه غیر فرار بایوس نیز گفته می شود. در حالی که CMOS بیشتر با رایانه های ویندوز مرتبط است، مک ها حافظه مشابهی دارند که NVRAM یا PRAM نامیده می شود.

در چه مواردی پاک کردن CMOS نتیجه بخش نیست و کار نمی کند؟

در برخی مواقع در صورت استفاده از یک حافظه رم نامناسب و مشکل دار، کارت گرافیک نامناسب و مادربرد خراب یا پردازنده ضعیف، ممکن است پاک کردن CMOS کار نکند. در این شرایط شاید مجبور شوید با استعلام قیمت مادربرد یا مقایسه قیمت کارت گرافیک، مجبور به خرید یک قطعه جدید شوید.

چه تفاوتی بین دکمه بایوس و دکمه CMOS وجود دارد؟

نکته مهمی که در خصوص ریست مادربرد باید به آن توجه کرد این است که نباید دکمه ریست CMOS را با دکمه BIOS اشتباه گرفت. دکمه بایوس به شما این امکان را می دهد تا بایوس را بدون نیاز به پردازنده نصب شده روی مادربرد فلش کنید یا این که اگر آپدیت بایوس خراب شد آن را به نسخه قبلی بازگردانید.